عکس نوشته کوروش کبیر و پاسارگاد
آرامگاه کوروش بزرگ که مقبره کوروش دوم هخامنشی ملقب به کوروش بزرگ یا کوروش کبیر است، بنایی بیپیرایه ولی با معماری منحصربهفرد، در فاصله حدود یک کیلومتری جنوب غربی کاخهای پاسارگاد است.[۳] این بنا از همه سوی دشت مرغاب پیداست، بهویژه اگر از سمت جنوب غربی از راه باستانی گذر کنیم و از تنگه بلاغی وارد دشت شویم، نخستین چیزی که جلب توجه میکند آرامگاه کوروش است.[۴] این اثر در سال ۲۰۰۴ میلادی به عنوان زیر مجموعه پاسارگاد تحت شماره ۱۱۰۶ در میراث جهانی یونسکو ثبت شدهاست.[۵]
آرامگاه کوروش تنها بنایی در پاسارگاد است که توصیف آن در منابع یونانی آمدهاست.[۶] از قدیمیترین توصیفهای مربوط به آرامگاه کوروش میتوان به توصیف اریستوبولوس، یکی از همراهان اسکندر مقدونی در لشکرکشیاش به قلمرو هخامنشیان نام برد که توسط آریان در کتاب آناباسیس اسکندر بدین شکل ثبت شدهاست:[۷] قسمتهای پایینی آرامگاه از سنگهایی تشکیل شده بود که به شکل مربع بریده شده بودند و در کل یک قاعده مستطیلی شکل را تشکیل میدادند. بالای آرامگاه یک اتاق سنگی بود که یک سقف و یک در داشت و به قدری باریک بود که یک مرد کوتاه قد بهسختی میتوانست داخل اتاق شود. در داخل اتاق یک تابوت طلایی وجود داشت که پیکر کوروش را در داخل آن قرار داده بودند. یک نیمکت نیز با پایههایی از طلا در کنار تابوت قرار داشت. یک پرده بابلی پوشش آن (احتمالاً نیمکت) بود و کف اتاق نیز با فرش پوشانده شده بود. یک شنل آستیندار و سایر لباسهای بابلی روی آن قرار داشتند. شلوارها و جامههای مادی در اتاق یافت میشد، بعضی تیره و بعضی به رنگهای دیگر بودند. گردنبند، شمشیر، گوشوارههای سنگی با تزیینات طلا و یک میز نیز در اتاق بودند. تابوت کوروش بین میز و نیمکت قرار داشت. در محوطه آرامگاه یک ساختمان کوچک برای روحانیون وجود داشت که وظیفه نگهداری آرامگاه کوروش را بر عهده داشتند.
در سال ۵۲۹ پیش از میلاد کوروش به قبایل سکاها در آسیای مرکزی (شمال شرق ایران) حمله کرد و در جنگ با ماساگتها کشته شد. وی را در این مقبره دفن کردند
منطقه ای در مسیر اصفهان به شیراز در 120 کیلومتری و شمال استان فارس در دشتی به نام مرغاب در یک کیلومتری مجموعه کاخ های زیبای پاسارگاد به مقبره ای در عین سادگی پر غرور و با شکوه در میان دشتی صاف عظمتی پر قدرت در مقابلتان خود نمایی می کنید این آرامگاه نخستین نماد آزادی و حقوق بشر و با عظمت آرامگاه امپراطور بزرگ ایران کوروش کبیر است که در میان این دشت مانند جواهری پر تتلو میدرخشد ، او را ذوالقرنین نیز می نامیدند . از مجموعه آثار مهم پاسارگاد ، آرامگاه کوروش می باشد ، این آثار تاریخی نمونه ای از بناهای دوران سلطنت و پادشاهی هخامنشیان می باشد . بافت این بنای پر ارزش داردی دیواره های با عرض 1/50 متری و ارتفاع 11 متری از زمین با 2 در 3 متر اتاق و بدون هیچ نقش و نگار و تزئیناتی است نوشته ای از کوروش کبیر که بر سر در این آرامگاه حک شده با این مضمون که : «ای مرد! من کورش هستم، پسر کمبوجیه، من شاهنشاهی پارسیان را بنیاد گذاشتم. من بر آسیا فرمان راندم، اینک بر من رشک مبر» حدود یکصد سال قبل آرامگاه کوروش شناسایی و مشخص گردید و دیگر بناهای سالم این مجموعه از بقیه بناها که توسط لشکر اسکند مقدونی پس از حمله به ایران نابود شد و به احترام کوروش تنها این بنا توسط اسکند محفوظ گردید و منابع جواهرتی را به یغما بردند . نمونه ای دیگر از این بنا که در جنوب شرقی شهر کازرون است به نام گور دختر می باشد ، نمونه ای دیگر از این نما ، در کهک شهر قم ایجاد شد ولی متاسفانه در همان ابتدا تخریب و نابود شد . در دوره اسلامی به دلیل نداشتن اسناد و مدارک معتبر از هویت اصلی آرامگاه کوروش این بنا را به آرامگاه مادر سلیمان نسبت دادند.